Obraz starzejącej się skóry stanowi wypadkową zmian powstałych w wyniku naturalnego procesu starzenia. Starzenie wewnątrzpochodne to proces uwarunkowany genetycznie w którym zachodzą nieodwracalne zmiany w komórkach, a starzenie zewnątrzpochodne, spowodowane jest przez zewnętrzne czynniki działające na organizm takie jak: używki (alkohol, narkotyki, palenie tytoniu), nieodpowiednie odżywianie, czy też nadmierna ekspozycja na słońce. Jednym z najbardziej szkodliwych czynników jest promieniowanie ultrafioletowe. Aż 80% oznak starzenia się skóry jest konsekwencją przewlekłego oddziaływania promieni ultrafioletowych.
W psychologii funkcjonuje pojęcie efektu aureoli, efektu halo – to tendencja do automatycznego, pozytywnego lub negatywnego przypisywania cech osobowościowych na podstawie pierwszego wrażenia. Istotą efektu aureoli jest przypisanie komuś (atrybucja) ważnej pozytywnej lub negatywnej cechy wewnętrznej. Przypisanie cechy nieważnej nie musi wywołać efektu aureoli. Najważniejszymi atrybutami posiadającymi moc wywoływania efektu aureoli są: m.in. nieatrakcyjność/atrakcyjność fizyczna oraz wygląd. Ludzie w nagłych sytuacjach np. w wypadku na ulicy, dużo chętniej pomagają osobom atrakcyjnym, młodym i zadbanym.
Jednym z najbardziej charakterystycznych zewnętrznych oznak starzenia są zmarszczki, czyli widoczne zagłębienia i pobruzdowania skóry. Pierwsze zmiany mogą pojawić się już w wieku 25 lat i już na tym etapie istnieje możliwość zastosowania profilaktyki, ponieważ raz powstała zmarszczka jest trudna do usunięcia.
W zależności od przyczyn powstawania zmarszczki dzielą się na: statyczne i dynamiczne. Wśród zmarszczek dynamicznych dodatkowo wyróżnia się: zmarszczki mimiczne, posłoneczne, senne oraz grawitacyjne.
Zmarszczki dynamiczne są związane z ruchem twarzy (mimiką).
Zmarszczki statyczne to zmarszczki, które powstają w wyniku procesów starzenia niezwiązanych z ruchem twarzy, zarówno tych uwarunkowanych genetycznie, jak i związanych z trybem życia.
Zmarszczki mimiczne pojawiają się w miejscach, w których skóra marszczy się na skutek ruchów mimicznych. Początkowo mają charakter odwracalny, przejściowy. Z czasem jednak utrwalają się i zostają na stałe.
Zmarszczki posłoneczne są spowodowane działaniem promieni słonecznych na skórę. Występują u osób, których skóra jest eksponowana na słońce lub opalających się w solarium. Zmarszczki posłoneczne tworzą charakterystyczne głębokie bruzdy, co jest związane z silnym pogrubieniem warstwy rogowej naskórka.
Zmarszczki senne są to utrwalone załamania skóry powstałe na skutek specyficznego ułożenia skóry podczas snu.
Zmarszczki grawitacyjne są związane z naturalnym procesem starzenia się skóry. Powstają wskutek przemieszczania się skóry i tkanki podskórnej w dół, pod wpływem sił ciążenia.
Naskórek stale się odnawia. Dojrzałe keratynocyty przemieszczają się w kierunku powierzchni zewnętrznej i ulegają złuszczeniu. Z wiekiem proces regeneracji skóry postępuje wolniej, więcej czasu zajmuje odnowa komórek. Proces starzenia się skóry można spowolnić, stosując właściwe i systematycznie preparaty kosmetyczne.
Generalnie przyjmuje się, że skóra właściwa zmniejsza swoją grubość z wiekiem o około 20 %. Skóra właściwa składa się z dwóch rodzajów tkanki łącznej – luźnej oraz twardej, zbudowanych z elastyny oraz kolagenu. Te dwa włókna czynią skórę zwartą i elastyczną.
Kolagen stanowi 70% suchej masy skóry. W skórze młodej, kolagen I stanowi około 80%, natomiast kolagen III 15% całkowitego kolagenu. W skórze starzejącej się natomiast, stosunek kolagenu typu III do typu I rośnie w sposób znaczący z powodu ubytku kolagenu I. Poza tym ilość kolagenu przypadająca na jednostkę powierzchni skóry zmniejsza się o 1% każdego roku. Mimo, że kolagen I występuje w skórze w największych ilościach, to zmiany związane z wiekiem dotyczą również pozostałych typów kolagenu.
Kolagen IV jest integralną częścią złącza naskórkowo-skórnego, czyli jest podporą dla innych molekuł oraz odgrywa kluczową rolę w utrzymywaniu mechanicznej stabilności skóry. Nie wykazano zmian w ilości kolagenu IV w skórze eksponowanej na słońce, a skórą chronioną przed słońcem. Znacząco mniejsze ilości kolagenu IV występują jednak u podstawy zmarszczek w porównaniu z wierzchołkiem tej samej zmarszczki. Uważa się, że właśnie ubytek kolagenu IV prowadzi do ich formowania.
Kolagen VII jest głównym składnikiem włókien, które łączą strefę błony podstawnej naskórka z leżącą poniżej warstwą brodawkowatą skóry. Na skutek długotrwałego naświetlania promieniowaniem ultrafioletowym w strukturze kolagenu dochodzi do zjawiska nazywanego fotosieciowaniem. Powstaje nierozpuszczalny żel w polimerze, powiązany z tworzeniem kowalencyjnych wiązań poprzecznych pomiędzy łańcuchami. Ze względu na zmiany zachodzące w kolagenie skóra traci swoją elastycznośc oraz właściwości pęcznienia, które są wynikiem wiązania wody. Z czasem poziom produkowanego kolagenu znacznie spada, co wpływa na powstawanie zmarszczek.
Glikozaminoglikany – (GAGs) są obok kolagenu i elastyny głównym budulcem ludzkiej skóry i odpowiadają za jej wygląd zewnętrzny. Te łańcuchy polisacharydów, z powtarzającą się jednostką dwusacharydową połączoną z rdzeniem białkowym, są bardzo ważnymi molekułami, ponieważ mają one zdolność wiązania wody w ilości tysiąc razy większej niż ich własna objętość.
Do grupy glikozaminoglikanów zaliczamy szereg związków, między innymi kwas hialuronowy (HA), siarczan chondroityny oraz siarczan dermatanu. Dzięki tym składnikom skóra jest nawodniona oraz miękka. Związki te utrzymują prawidłową ilość wody i soli mineralnych. W licznych badaniach klinicznych wykazano, że z wiekiem w skórze objętej fotostarzeniem ilość glikozaminoglikanów, a w szczególności kwasu hialuronowego ulega zmniejszeniu. Natomiast w skórze, która starzeje się w mechanizmie wewnątrzpochodnym, całkowita ilość kwasu hialuronowego pozostaje niezmienna, choć prawie całkowicie zanika on w naskórku.
Starzejąca się skóra charakteryzuje się zmniejszoną ilością kwasu hialuronowego oraz podwyższoną zawartością proteoglikanów, takich jak siarczan chondroityny. Kwas hialuronowy w młodej skórze występuje na obrzeżach kolagenu i elastyny. Prawdopodobnie właśnie ubytek kwasu hialuronowego odpowiada za zmiany skórne. Jest on niezwykle istotny , ponieważ może związać tysiąckrotnie więcej wody niż sam waży. Występuje on we wszystkich typach tkanki łącznej, a produkowany jest głównie przez fibroblasty i keratynocyty skórne. Kwas hialuronowy występuje nie tylko w skórze, ale również w międzykomórkowych przestrzeniach naskórka, przede wszystkim w środkowym paśmie warstwy kolczystej.
Znaczący wpływ na proces starzenia się, ma formowanie się i aktywność wolnych rodników, zwanych reaktywnymi cząsteczkami tlenowymi. Istnieją naukowe dowody na to, że wolne rodniki indukują zmiany w ekspresji genów, co prowadzi do degradacji kolagenu i akumulacji elastyny. Antyodyksanty, takie jak witaminy C i E, koenzym Q10, kwas ferulowy neutralizują wolne rodniki poprzez dostarczanie drugiego elektronu do cząsteczki tlenu doprowadzając tym samym do stabilizacji procesu oksydacji.
W związku z tym, że przyczyną degradacji kolagenu, elastyny i kwasu hialuronowego jest reakcja zapalna, kolejnym wyzwaniem w profilaktyce przeciwzmarszczkowej jest redukcja zapalenia w tkankach. Takie zadanie spełniają antyoksydanty, ponieważ rekcja zapalna w skórze jest zazwyczaj konsekwencją oddziaływania wolnych rodników na receptory skórne dla cytokin i różnych czynników wzrostu w komórkach skóry oraz na keratynocyty naskórkowe. Jeżeli mówimy o roli ochronnej antyoksydantów, trudno jest określić, który z nich odgrywa rolę najważniejszą.
Wiadomo jednak, że najlepsze protekcyjne działanie można uzyskać przy połączeniu przeciwutleniaczy z filtrami przeciwsłonecznymi i retinoidami.
Centrum Kosmetologii Estetycznej
Edyta Furowicz
u. Warszawska 27
98-400 Wieruszów
